De ontworteling van de ziel (1)

De Britse labour politicus Clive Lewis (twitternaam @labourlewis) plaatste op 15 september 2025 een twitter bericht waarin hij zich afvroeg wat mensen ertoe bewoog om mee te lopen in de door rechtse provocateur Tommy Robinson georganiseerde “Unite the Kingdom” mars door London, afgelopen zaterdag. Een oude schoolvriend van hem had zich hiertoe laten verleiden. Waarom, had Lewis gevraagd. De vriend gaf twee redenen: (1) de regering luistert niet naar ons, (2) ik wil me weer trots kunnen voelen op mijn land. Die vriend wilde graag ergens bijhoren, maar had het gevoel dat hij nergens meer terecht kon.

Voetbal? Vroeger kwam het hele dorp of de hele stad kijken naar de thuiswedstrijden van de eigen club, maar de voetbalstadions van nu zijn er voor de rijken. De grote clubs wortelen al lang niet meer in een gemeenschap, maar het zijn speeltjes geworden van miljardairs. De NHS, de eens beroemde Britse gratis gezondheidszorg voor iedereen waar elke rechtgeaarde Brit gloeiend trots op was, wordt geplaagd door schandalen. Het postbedrijf, de spoorwegen, de nutsvoorzieningen: allemaal verloederd of geprivatiseerd. Toen ik eind jaren tachtig van de vorige eeuw in Cambridge woonde waren de spoorwegen al in verval maar viel het met de post nog mee. Kort daarna ging het echt mis: het Britse post office scandal dat zich afspeelde tussen 1999 en 2015 heeft, net als de toeslagenaffaire hier in Nederland, levens verwoest. Lewis begrijpt heel goed dat de mensen boos zijn.

Nostalgie naar de jaren 1950 gaat de huidige crisis niet oplossen, dat snapt Lewis natuurlijk even goed als ieder ander weldenkend mens. Het nostalgisch zelfbeeld dat door rechtse influencers wordt gekoesterd en uitgedragen klopt niet. Er is geen reden om onze ogen te sluiten voor de grauwheid, de hypocrisie, de intolerantie, het conformisme, de ongelijkheid van toen. Maar aan de andere kant hoeven we ook niet blind te zijn voor wat er verloren is gegaan met wat we ervoor in de plaats hebben gekregen.

Iedereen hunkert naar een respectable plaats in een samenleving waar hij met trots in kan participeren. Iedereen ontleent minstens een deel van zijn gevoel voor eigenwaarde aan de buurt, de stad, de beroepsgroep, het land waar hij onderdeel van uitmaakt, aan de school of de universiteit waar hij zijn diplomas heeft gehaald, aan het kerkgenootschap of de politieke partij of de voetbalclub waar hij lid van is. Mensen zullen dat gaan zoeken waar ze het maar kunnen vinden, dus als links het niet kan bieden, dan komen ze onvermijdelijk terecht bij rechts of bij extreem rechts:

Als Labour en progressieven zo’n verhaal van vernieuwing niet kunnen bieden, als we onze nationale instellingen niet opnieuw opbouwen, onze collectieve trots niet herstellen en markten niet opnieuw in de samenleving verankeren, dan zal extreem rechts dat voor ons doen, naar hun eigen beeld.

En dan is het te laat.

De twitter tekst van Lewis is een waarschuwing, maar ook een verademing: gelukkig zijn er nog politici die hun ogen niet sluiten voor wat er aan de hand is.

Wat proberen de mensen die meelopen in zo’n mars terug naar een verleden dat nooit heeft bestaan, ons eigenlijk te zeggen? Volgens Trevor Phillips, in The Times, zijn er drie boodschappen: maak een eind aan de illegale massa-immigratie, verdedig het vrije woord, en verstevig het Christelijke fundament van onze samenleving.

De mars was dan wel niet super divers, maar er liepen mensen van kleur in mee, en de organisatoren sloten heel slim af met een optreden van een zwarte gospelband. Ook lieten ze een meisje van dertien opdraven, Courtney Wright, die uit een `culturen dag’ van haar school werd gekieperd omdat ze zich daarvoor getooid had in de Britse Union Jack. Kennelijk viel de Britse cultuur niet onder de culturen die in het zonnetje mochten worden gezet. Na de onvermijdelijke rel hierover moest de schoolleiding door het stof en werd Courtney Wright beroemd. Zij mocht nu tijdens de mars het ressentiment aanwakkeren. Een volkomen losgeslagen Elon Musk gooide via een satelietverbinding nog meer olie op het vuur, met een oproep om de regering omver te werpen.

Al deze details heb ik van Lewis en Phillips. Ik neem maar aan dat ze min of meer correct zijn, want feitelijke informatie verwerven over de toedracht wordt lastig als de verslaglegging vrijwel volledig gekleurd wordt door politieke overtuigingen. Was het vreedzaam of gewelddadig? Het leek wel op wat voorafging aan de bestorming van de Bastille, volgens links. Alleen wat gerel in de marge, volgens rechts. Hoeveel mensen liepen er mee? Enkele honderdduizenden, volgens links. Wel drie miljoen, volgens rechts. Phillips houdt het op een paar honderdduizend voor het merendeel vreedzame demonstranten, en laat ik dat nu maar geloven. Het verontrustende volgens hem was nu juist dat dit geen rally van relschoppers was maar een optocht van gewone mensen die zich oprecht zorgen maken.

Dit was geen boze, activistische menigte. En daarin schuilt het gevaar voor onze democratie. Als gewone mensen bereid zijn om op oproep van iemand die bij herhaling is veroordeeld en die er zelf voor uitkomt een fraudeur te zijn, het eerste koude herfstweekend te trotseren, dan is er iets ernstig mis in Groot-Brittannië.

Organisator Tommy Robinson is inderdaad een aantal malen veroordeeld wegens smaad, hij had gokschulden, en hij geeft zelf toe dat hij voor een flink bedrag in het krijt staat bij de belastingdienst. Hij is actief geweest in Pegida en hij is goede maatjes met de Nederlandse Pegida-activist Edwin Wagensfeld. Een twijfelachtig type inderdaad. Maar Phillips, die ter plekke was, benadrukt dat de mensen die hij daar gesproken heeft geen politieke activisten waren. Dit was een optocht van gewone mensen die hun buik vol hebben van politici die hun beloften nooit waarmaken.

Het volstaat niet meer om mensen als Nigel Farage en Tommy Robinson af te serveren als extremistische ophitsers. De gevestigde politiek moet komen met een beter antwoord, en daarbij is culturele respons op verandering zeker zo belangrijk als een economisch programma.

Farage en Robinson zijn inderdaad ophitsers, maar met die constatering is de kous bepaald niet af. De vraag is, waarom lukt het ze? En vervolgens: hoe nemen we ze de wind uit de zeilen? Helaas snappen de leiders van Labour en van de conservatieven nog steeds niet wat er op het spel staat, aldus Phillips. Ik denk dat Phillips daarin gelijk heeft. Sadiq Khan, burgemeester van Londen, snapt het in elk geval nog niet, want die fulmineert op twitter over extreem rechts:

Als burgemeester zal ik er alles aan blijven doen om weerstand te bieden aan extreem rechts en aan iedereen die politiek bedrijven door angst en verdeeldheid te zaaien.

Daarmee zet hij en passant ook alle deelnemers weg als sympathisanten van extreem rechts. Dat zijn ze niet. Nog niet, tenminste. Maar als we met Sadiq Khan de zorgen van gewone mensen blijven negeren worden ze het alsnog. Want de verontwaardiging van Khan is selectief: toen er week in week uit met Palestina vlaggen op monumenten werd geklauterd en er joodse medeburgers werden geïntimideerd hield de burgemeester zich stil. Er zijn mensen die daar boos om worden: met Palestijnse vlaggen zwaaien is kennelijk oké, maar als wij onze nationale vlag laten wapperen komt hij in het geweer.

Konstantin Kisin, een uitgeweken Rus die zich in Groot Brittannië heeft gevestigd en zich een zeer Brits accent heeft aangemeten, doet verslag namens een een eigen blog kanaal Triggernometry, een beetje vergelijkbaar met Geen Stijl bij ons. De eerste persoon die hij interviewt is een dame met rode slierten in heur haar, en in haar ene hand een Sint Joris vlag (wit met een rood kruis) en in de andere een blikje bier en een brandende peuk. Ze heeft behoorlijk moeten reizen om hierbij te kunnen zijn, maar het is het haar waard, want ze is heel, heel boos. ‘De mensen moeten gaan luisteren, want er moet iets veranderen!’ Een oudere dame blijkt een Tommy Robinson fan te zijn: ze steunde hem tijdens zijn gevangenschap met opmonterende brieven. ‘Ik geloof in Tommy, want die durft de waarheid te zeggen.’ Met name de Britse eerste minister Keir Starmer moet het bij haar ontgelden. Starmer is volgens meer mensen een karakterloze wezel. Een oud-commando die voor het eerst demonstreert, rode baret fier op het hoofd, maakt zich druk over illegale immigratie en verloedering. Veteranen klagen over de manier waarop veteranen worden behandeld.

Al met al is de boodschap duidelijk: we willen weer trots kunnen zijn op onze natie, op ons land, op onze waarden; we willen niet als tweederangs burgers worden behandeld, in ons eigen land. Kisin’s reportage sluit af met een kort vraaggesprek met Tommy Robinson die de trom roert over gemeenschap, waarden, patriottisme, culturele revolutie. Bij zijn oproep om nieuwe verkiezingen laat hij zich ontvallen: “Wij moeten nu orde op zaken stellen, want over tien jaar kan dat niet meer.” Hij bedoelt ongetwijfeld dat dan de massa immigratie het land onbestuurbaar zal hebben gemaakt.

De culturele respons op verandering die Phillips bepleit, hoe zou die er kunnen uitzien? In elk geval zouden we moeten beginnen met geïnteresseerd zijn in wat de mensen zeggen waar we het op allerlei punten totaal niet mee eens zijn. Vrijheid van meningsuiting houdt in dat we onze politieke tegenstanders aan het woord moeten laten, in plaats van ze te demoniseren. Dus: uitgaan van goede trouw, zelfs als we misschien aanwijzingen hebben van kwade trouw. Politieke tegenstanders niet meteen beschuldigen van haatzaaien, maar het gesprek blijven voeren, ook als dat lastig is. De nuance blijven zoeken. Zorgvuldig zijn en blijven met onze woorden. Ook: mensen niet met het mes op de keel dwingen zich uit te spreken als ze er de voorkeur aan geven even geen partij te kiezen. Niet meteen van streek raken door het contact met mensen met een radikaal andere blik.

Zorgen over immigratie eindelijk serieus nemen. Inzien dat het gelijk van de een niet automatisch het ongelijk van de ander inhoudt, zoals onze koning ons voorhield in zijn troonrede.

Culturele vernieuwing betekent allereerst: opnieuw ruimte maken voor wat de menselijke ziel nodig heeft. Dat is misschien niet hetzelfde als herstel van onze Christelijke waarden, maar het komt wel in de buurt. In elk geval is het een onderwerp waar we het samen over moeten gaan hebben.

Wordt vervolgd.