Twijfelen aan de Werkelijkheid (6)
Lezen vanaf het begin? Zie hier.
“Ik zoek verder ook niks uit en lees weinig. Mijn gevoel zegt dat het anders kan en daar vertrouw ik op. Van al dat inhoudelijke lezen wordt ik moe.”
Tekst van een Nederlandse influencer op Facebook
Waar van onwaar onderscheiden kun je (een beetje) leren
Sommige mensen kunnen geen kleuren zien, maar de meeste mensen kunnen dat wel. Sommige mensen zijn gevoelig voor de stemmingen van anderen, maar niet iedereen heeft die gevoeligheid. Je gevoeligheid kun je ontwikkelen. Hoe gevoeliger je bent, hoe meer contact je kunt hebben met de werkelijkheid. Wat dit betreft zijn er grote verschillen tussen mensen. Als je een opleiding volgt leer je op een nieuw gebied waarheid van onwaarheid onderscheiden. Je bouwt gevoeligheid, onderscheidingsvermogen en expertise op.
Een leek ziet nauwelijks verschil tussen twee röntgenfoto’s, maar een radiolaborant kan de gezonde longen op de ene foto onderscheiden van de longen met een tumor op de andere. Een leek ziet alleen een pagina met onbegrijpelijke symbolen maar een wiskundige ziet de structuur van een bewijs en kan nagaan of dat bewijs klopt. Een leek denkt dat hij een schilderij van een oude meester te koop aanbiedt maar de taxateur van de kunstveiling ziet meteen dat het een vervalsing is. Een relatietherapeut herkent de projecties die een rol spelen bij een echtelijke ruzie, maar een leek snapt er misschien niets van. Een serieuze journalist ziet dat een verhaal nepnieuws is, maar jij en ik trappen er misschien nog in. Een academicus kan soms zien dat een collega praat over iets waar hij geen verstand van heeft, terwijl niet-academici vallen voor de geleerd klinkende onzin. De voorbeelden zijn eindeloos.
De boodschap: onderscheid maken tussen waar en onwaar op een bepaald gebied vergt scholing. Misschien is er lange training voor nodig, maar het valt te leren. Aan de andere kant is het ook zo dat geen mens expert kan worden in alles. Wat we wel kunnen doen, allemaal, is steeds een beetje beter worden in waar van onwaar onderscheiden. Een abonnement nemen op een betrouwbare krant. Er zijn mensen die menen dat er geen betrouwbare kranten zijn, maar zulke mensen kun je beter niet geloven want ze maken je stuurloos. Het is ook prettig als je niet moe wordt van af en toe een goed boek lezen.
Hoe herkennen wij de experts en de goede leraren?
Wat we in elk geval ook moeten leren is de echte experts te onderscheiden van de dwaallichten. Dus hoe herken je ze? Soms kun je het zelf zien, en soms heb je de hulp van anderen nodig. Het gaat om een cruciale vraag. Wie verdient ons vertrouwen en wie niet? Hoe kiezen we onze leraren? Dit lijkt een vicieuze cirkel, want we hebben goede leraren nodig om wijzer te worden, maar we hebben wijsheid nodig om de goede leraren te kiezen. Gelukkig is aan de vruchten de boom te herkennen.
Laten we een voorbeeld nemen. Marion Koopmans vertrouw ik. Ik kijk nu naar de livestream uit Wuhan waar zij nu achter de tafel zit bij de persconferentie, en waar ze met gezag spreekt. Zij is niet voor niets lid van het WHO team dat naar China is afgereisd om de oorsprong van Covid-19 te onderzoeken. Ze is rustig, gedecideerd, vriendelijk, helder, en ze doet niet net alsof ze alles weet. Ze is zeer gerespecteerd door collega’s, en dat lijkt me terecht. Haar expertise - overdracht van virussen van dieren op mensen - is op dit moment buitengewoon relevant. Ze ziet het belang van haar inzichten overbrengen op een groot publiek, en in die publieke communicatie is ze buitengewoon helder en laconiek. Lees bij voorbeeld dit Volkskrant interview met haar. Op 15 februari ontvangt ze samen met Diederik Gommers de Machiavelliprijs “voor een opmerkelijke prestatie op het gebied van publieke communicatie”.
Als we de experts gaan haten
Toch zijn er mensen die dat allemaal helemaal niet zien. Mevrouw Koopmans wordt op Twitter uitgescholden; zie het Volkskrant interview hierboven voor wat ze allemaal te verduren krijgt als lid van het OMT.
Er zijn helaas kringen waar deskundigheid weerzin en haat oproept. Volgens Steve Bannon dient Anthony Fauci, een van de belangrijkste medische experts van de VS, te worden geëxecuteerd om wat hij gezegd heeft over het gevaar van Covid-19. Fauci is een gezaghebbend arts en Bannon is een beruchte haatzaaier. Fauci was te herkennen aan hoe hij zijn rug recht hield in het bijzijn van Trump, duidelijk en toch diplomatiek, een opvallende verschijning tussen de weekdieren uit de presidentiële entourage. Hij had het lef om Trump tegen te spreken als de president weer eens onzin verkocht over de pandemie. En Steve Bannon zag dat niet zitten, want hij zit in het kamp van de weekdieren en de haatzaaiers.
Vertrouwen is een raar ding. Gisteren kreeg ik in een PB een link opgestuurd naar een YouTube filmpje van een Nederlandse influencer die de loftrompet stak over Vernon Coleman. Volgens mij is die Coleman een notoire complotdenker, maar kennelijk had hij het vertrouwen van degene die de link stuurde. Op zulke links klik ik nooit, maar ik kon ook zonder te klikken een vindplaats van het filmpje op Facebook traceren, en ik zag dat Facebook er een waarschuwing bij had gezet. Dat ontlokte de plaatsers van de link de volgende chat:
Fuckcheckers, deze man spreekt de waarheid! Omg… hoe lang nog? Thanks for sharing Luna!
Binnen 5 min kreeg ik een standje van fb.
Fuckcheckers … Ik heb em ook gepost! Zal het wel horen zo.
Droog commentaar van het Fact Check Team van Persbureau Reuters: “Feitencontrole: personeel dat COVID-19 vaccins toedient zijn geen oorlogsmisdadigers.” (Zie hier voor de details van de fact check.)
Mensen die niet te overtuigen zijn
We zijn hier in het gezelschap van mensen die feitencontrole en wetenschap totaal niet meer vertrouwen, mensen die niet te overtuigen zijn.
Er is een schitterend boek van schrijver en journalist Will Storr, The Unpersuadables, over zijn omgang met een breed scala van wetenschapsontkenners en complotdenkers. Wat Storr doet is opmerkelijk. In plaats van in debat te gaan neemt hij deel aan bijeenkomsten en probeert hij er door participerende observatie achter te komen wat deze mensen drijft. Hij gaat daarbij uitzonderlijk ver. Zo schrijft hij zich zelfs in voor een excursie naar Auschwitz met een groep Holocaust ontkenners, onder aanvoering van de beruchte ultra-rechtse historicus David Irving.
Met name dit verhaal is bloedstollend. Irving is bij herhaling veroordeeld voor ontkenning van de Holocaust. Storr blijkt iemand te zijn die gemakkelijk contact legt. Tijdens de Auschwitz excursie - waar Irving het verhaal probeert te slijten dat dit in feite helemaal geen vernietigingskamp was - praat hij bij voorbeeld gezellig met het reisgezelschap over zijn verloofde. Totdat er iemand vraagt, heb je ook een fotootje van haar? Dan herinnert hij zich net op tijd dat hij hier tussen de witte racisten zit en dat hij beter net kan doen of hij geen portret bij zich heeft van zijn vriendin van wie de ouders uit Pakistan komen.
Storr beschrijft hoeveel emotionele energie er geïnvesteerd is in de staat van ontkenning van de mensen die hij ontmoet, en hij laat zien dat dit precies de reden is waarom argumenten totaal geen vat hebben op wetenschapsontkenners. Maar het meest bijzondere aan het boek is dat het duidelijk maakt dat deze mensen niet totaal anders zijn dan hijzelf. Dus moeten er ook zaken zijn waar hij, Storr, absoluut van overtuigd is terwijl ze helemaal niet kloppen met de werkelijkheid. Want als anderen zich allerlei dingen hebben laten wijsmaken dan zal het met hem wel niet anders zijn. Alleen kan hij dat zelf op dit moment kennelijk niet zien.
Het is goed om te beseffen dat dit geldt voor ons allemaal.