Waarheid 2

Jan Bergstra schreef:

Dat is een interessant punt (uit jouw blog), of de vraag of ons zelfbeeld klopt ook een thema uit de klopwetenschappen is. Ik kan het mij nauwelijks voorstellen. Maar waar hoort dat wel?

De beta’s en het maatschappelijk debat is ook een issue, mijn constatering is dat de toegang verkrijgen tot het maatschappelijk debat heel moeilijk is. De NRC heeft tot nu toe alles wat ik er ooit heen stuurde geweigerd. Bij elkaar in de loop der jaren wel 10 keer denk ik, ook net weer een stuk dat ik schreef samen met Ralph Wijers. Het is dat Ineke dat abonnement zo graag wil houden anders had ik de NRC al jaren geleden de deur uit gedaan.

Maar klopwetenschap moet ook zichtbaar. Misschien kunnen we beginnen met de zwarte doos uit het taalgebruik te doen verdwijnen. Dat soort onzin die je steeds weer hoort helpt niet mee en verduistert het publieke nicht op de engineering kant van de klopwetenschap (nl. het uitzoeken wat er niet klopte).

Ja, dat het geen sinecure is om tot de NRC door te dringen heb ik ook een paar keer gemerkt. Maar waarschijnlijk onderschatten wij het journalistieke ambacht. Een opiniestuk produceren dat een belangrijke boodschap boeiend overbrengt, voor een algemeen publiek, is niet zo heel gemakkelijk. Het is niet vanzelfsprekend dat wij dat zonder veel te oefenen al goed kunnen.

De vraag of ons zelfbeeld klopt is inderdaad geen thema van de beta-wetenschap. Maar het is wel een vraag die zeer relevant is voor het redelijk inrichten van onze samenleving. Natuurlijk heeft niemand een zelfbeeld wat helemaal klopt, maar het wordt link als bij veel burgers de discrepantie buitensporig wordt, zeker als die burgers veel te vertellen hebben. Zo is er bij voorbeeld een grens aan de hoeveelheid zichzelf overschattende en bemoeizuchtige managers die een samenleving (bedrijf, school, universiteit) zich kan permitteren.

Correctie van ons zelfbeeld zou een thema moeten zijn bij opvoeding tot constructief burgerschap. Het is geen wetenschappelijke discipline, maar wat geeft dat?

Peter Grünwald schreef:

Goed stukje Jan! Met name over de neiging van kranten om alles in termen van ‘de ene kant, de andere kant’ te doen, ook al is een van beide kanten evidente onzin - nonsequiturs e.d. - aan het uitkramen. Gebeurt voortdurend en kan ik me mateloos aan ergeren.

Overigens is het wel zo dat in zo’n zin/onzin debat de ‘goede kant’ vaak zelf ook weer gecompromitteerd is, en dat maakt het wel erg moeilijk voor de kranten en het publiek.

Ik denk bijv aan de twijfels over vaccinatie die steeds groter worden in NL en VS. Hier lijkt het me volstrekt duidelijk dat de tegenstanders van vaccinatie volkomen ongelijk hebben (wie anders denkt moet het boek van Philip Roth over een polio epidemie in Philadelphia in de jaren ’40 eerst maar eens lezen).

De voorstanders van vaccinatie, de artsen, hebben in dit geval gelijk - maar zij beweerden bijv. ook ongeveer 60 jaar lang heel stellig dat cholesterol heel slecht voor je is - miljoenen mensen hebben geen eieren mogen eten om die reden. Mensen die het niet geloofden werden voor gevaarlijke gekken uitgemaakt.

Ik had ooit een kritisch stuk van zo’n ‘gevaarlijke gek’ gelezen en zag allemaal goede tegenargumenten. En zie nu: een paar weken geleden ging de Amerikaanse artsenorganisatie ‘om’, er wordt niet meer gewaarschuwd tegen cholesterol (en ook het verschil tussen ‘goede’ en ‘slechte’ cholesterol is ineens niet belangrijk meer). Er zijn tig van dat soort voorbeelden. Dus het is echt moeilijk.

Inderdaad, het is echt moeilijk. Ik moet denken aan een boek dat ik onlangs gelezen heb waar een goede journalist (Will Storr, van The Guardian) van binnenuit (door participatie) probeert te begrijpen hoe creationisten, Holocaust ontkenners, gelovers in alien abduction, klimaatsceptici denken.

Dit zijn allemaal verhalen over de macht van confirmation bias. Vooral het hoofdstuk waar Storr zich aansluit bij een groep die onder leiding van holocaust ontkenner David Irving concentratiekampen bezoekt is bloedstollend. Maar het boek zet ook aan het denken over onze eigen confirmation bias.

I consider — as everyone surely does — that my opinions are the correct ones. And yet, I have never met anyone whose every single thought I agreed with. When you take these two positions together, they become a way of saying, `Nobody is as right about as many things as me.’ And that cannot be true. Because to accept that would be to confer upon myself a Godlike status. It would mean that I possess a superpower: a clarity of thought that is unique among humans. Okay, fine. So I accept that I am wrong about things — I must be wrong about them. A lot of them. But when I look back over my shoulder and I double-check what I think about religion and politics and science and the rest of it well, I know I am right about that and that and that and that and it is usually a this point that I start to feel strange.

Will Storr, The Unpersuadables

De vraag is dus: is er een methode om zicht te krijgen op onze eigen blinde vlekken? Hier valt veel over te zeggen. Wat ons in elk geval vaak parten speelt, denk ik, is de hang naar een consistent wereldbeeld, desnoods verzonnen. We prefereren dan een illusie van zekerheid boven het duizelig makende besef van leven in een wereld die we niet goed begrijpen.

Richard Feynman had een andere attitude tegenover onzekerheid: It does not bother me not to know. Is dat niet het begin van alle wijsheid?