Het scheermes van Hanlon

Hanlon’s scheermes: “Never assume malice when incompetence will suffice as an explanation.” In het Nederlands: “Ga nooit uit van kwade wil als incompetentie een afdoende verklaring geeft.” Waarom dit Hanlon’s scheermes heet is niet helemaal duidelijk, maar de naam is ongetwijfeld een speelse verwijzing naar het scheermes van Occam, ofwel de wet van de spaarzaamheid: “Kies de hypothese die het kleinste aantal aannamen bevat.” Als je de keuze hebt tussen twee mogelijke manieren om iets te verklaren, dan is volgens Occam de eenvoudigste verklaring meestal de juiste.

Hanlon’s scheermes nodigt ons uit om de vraag ‘Waar komt kwade wil vandaan?’ te vervangen door de vraag ‘Waar komt onkunde vandaan?’ Want net als bij kwade wil kunnen we bij incompetentie altijd verder vragen. De dronkelap in benevelde staat maakt brokken waar hij op dat moment niets aan kan doen. Hij is op dat moment incompetent. Maar Aristoteles vond dronkenschap geen excuus voor wangedrag. Wie dronken wordt kunnen we immers wel verantwoordelijk stellen voor zijn besluit om teveel te drinken. Net als dronkenschap kunnen onwetendheid en onkunde verwijtbaar zijn. De onwetende had zich ook goed kunnen informeren. Sommige vormen van onwetendheid en onkunde zijn opzettelijk en kwaadaardig. De filosoof en wiskundige W.K. Clifford legt helder uit waarom, in zijn beroemde essay The ethics of belief (zie deze blog).

Onwetendheid en onkunde zijn soms te herleiden tot ideologische bevangenheid. Let daarom op als mensen proberen te verhinderen dat je bepaalde vragen stelt, want wat ze in feite proberen is je het denken onmogelijk te maken. Ideologen willen ons bekeren, of als dat niet lukt, de mond snoeren. Spreken met een ideoloog is als luisteren naar een preek, en een preek is geen gesprek op basis van gelijkwaardigheid. Ideologen zijn onder andere te herkennen aan het feit dat ze echt in gesprek gaan proberen te vermijden. Een sterk voorbeeld is professor Sunny Singh, hoogleraar creatief schrijven en inclusie in de kunst, aan de London Metropolitan University. Op twitter legt @ProfSunnySingh haar houding helder uit:

I get regular invites to debate on various platforms. I always say no.

Because debate is an imperialist capitalist white supremacist cis heteropatriarchal technique that transforms a potential exchange of knowledge into a tool of exclusion & oppression.

Potentiële gesprekspartners die niet bij de eigen groep horen zijn voor professor Singh al bij voorbaat verdacht, want ze zijn er volgens haar steevast op uit om haar uit te sluiten en te onderdrukken. Wit zijn of hetero zijn of cisgender zijn is bij haar al genoeg om te worden afgeserveerd. Maar de uitsluiters en de onderdrukkers, dat zijn volgens haar de anderen, dat dan weer wel. Ideologen gaan ervan uit dat er niets te leren valt van mensen die de wereld anders zien dan zij. Er is maar één waarheid, namelijk de waarheid van de eigen groep. Wat wij vinden is waar, juist omdat wij het vinden. Dit is de ideologie van het identiteitsdenken. Ruimte voor twijfel is er niet. Wie twijfelt wordt uit de groep gegooid.

Wetenschappelijk denken is in het ideale geval de exacte tegenpool van ideologisch denken. Onderzoekers dienen het besef te koesteren dat ze dingen niet weten, want zonder dat besef is wetenschappelijk onderzoek, of meer in het algemeen iets nieuws leren, onmogelijk. Je moet vragen mogen stellen. De natuurkundige Richard Feynman zegt het zo:

We absolutely must leave room for doubt or there is no progress and there is no learning. There is no learning without having to pose a question. And a question requires doubt. People search for certainty. But there is no certainty. People are terrified — ‘how can you live and not know?’ It is not odd at all. You only think you know, as a matter of fact. And most of your actions are based on incomplete knowledge and you really don’t know what it is all about, or what the purpose of the world is, or know a great deal of other things. It is possible to live and not know. – Richard P. Feynman, in The Pleasure of Finding Things Out.

Hoe kunnen we heel zeker weten we dat het gender identiteitsdenken een ideologie is? Antwoord: dat weten we zeker omdat we er geen vragen over mogen stellen, en omdat mensen die er wel vragen over stellen verdacht worden gemaakt. Een van de vele voorbeelden is professor Michael Biggs, als socioloog verbonden aan de universiteit van Oxford, die voortdurend wordt lastiggevallen door genderactivisten. Hoe kun je weten dat je zelf ideologisch bevangen bent als het gaat om sekse en gender? Dat is simpel: ga bij jezelf na of je kennis wilt nemen van Bigg’s onthullende artikel The Dutch Protocol for Juvenile Transsexuals: Origins and Evidence. Als het antwoord is ‘dit wil ik niet weten, want Biggs is een transfobe vijand’ dan is het volgens mij duidelijk dat je in de valkuil van de genderideologie bent getrapt. Het artikel maakt aannemelijk dat er nauwelijks empirische grond is voor de ‘genderbevestigende zorg’ die jongeren - met name meisjes - op het pad zet van onomkeerbare gendertransitie. Wie niet ideologisch bevangen is schrikt zich rot bij het lezen. En wie dit allemaal niet wil weten kiest er zelf voor de eigen onwetendheid in stand te houden. Volgens Clifford is deze onwetendheid moreel laakbaar.

Lieve mensen, er is (bijna) geen zekerheid. Er moet nodig worden uitgezocht of het ‘Dutch protocol’ veilig is voor jongeren, want als Biggs gelijk heeft is het op dit moment volslagen onzeker hoe dit zit, en is er gerede grond voor twijfel hierover. Uitzoeken hoe dit echt zit is van groot belang, want als we doen alsof we zeker weten dat die behandelingen geen kwaad kunnen, dan prefereren we een illusie van weten boven de onzekerheid van het niet weten. Het is precies onze hang naar zekerheid die ons vatbaar maakt voor ideologie. Maar er is een alternatief: leren wennen aan leven met onzekerheid. Het besef dat ons handelen voor een groot deel berust op onvolledige kennis van de werkelijkheid is een groot goed. Alleen al de gedachte ‘ik zou het heel goed mis kunnen hebben’ kan ons behoeden voor ondoordachte actie, voor haat en voor intolerantie.