Twijfelen aan de Werkelijkheid (41)

Posted on November 28, 2021

Dit plaatje is een illustratie bij een nieuw kerstboek van Heleen Verleur, met een waargebeurd kerstverhaal, tien (eenvoudige) kerstlied-arrangementen voor piano, vijf kerstlied-arrangementen voor saxofoon trio (sopraan, alt, tenor), en tekeningen van mij. Dit alles te koop voor 15 euro plus verzendkosten: het boek kan worden besteld bij heleen.verleur@xs4all.nl. De opbrengst, na aftrek van drukkosten, komt geheel ten goede aan de Stichting Muziek voor kinderen.

Werkelijkheidsontkenning in de NRC

Maarten Bouvry, een Vlaamse filosoof, kreeg dit weekend (27-28 nov) in het NRC opinie katern twee pagina’s toebedeeld om de op voorhand niet erg plausibele stelling te verdedigen dat groei de oplossing is voor de ecologische crisis waar we nu middenin zitten. Het is een merkwaardige tekst. Volgens Bouvry had de Club van Rome het helemaal mis, vijftig jaar geleden, met Grenzen aan de groei. Immers, de wereld draait door en we groeien nog steeds. Nou dan!

Toch vallen de twee hoofdstellingen uit Grenzen aan de groei niet te ontkennen:

Maarten Boudry lijkt op de man in de cartoon die van het Empire State gebouw springt. Halverwege zijn val blaast hij een tekstballonnetje op: “Tot nu toe gaat alles goed!”

Hoe word ik een Wappie?

Fati Benkaddour, de auteur van Hoe overleef ik Nederland? 99 ideeën voor Marokkaanse jongeren, heeft een lezenswaardige tekst geschreven over afwijkend en pseudo-wetenschappelijk denken rond corona. Benkaddour legt in Hoe word ik Homo Wapiëns in tien eenvoudige stappen haar vinger op de zere plek: de houding van te allen tijde recht hebben op alle vrijheden en privileges. “Je hebt dus ook het recht om een besmettingsbron te zijn met vrije uitloop. Dat je hierdoor de gezondheid van anderen in groot gevaar brengt (volgens die anderen) is voor jou niet relevant. Je hebt immers je eigen medische mening daarover.” Goed gezegd, want zo is het precies. Maar bij de corona-ontkenners en de vaccinweigeraars komt dit uiteraard niet binnen.

Handboek voor Ontkenners

Er circuleert nog een interessante tekst op sociale media, Handboek voor Ontkenners. Dit is een soort staalkaart van corona-onzin, met bij elk flut-argument een weerlegging. De toon zit ergens tussen ironisch en sarcastisch in, want de auteur doet geen moeite zijn ergernis over en gebrek aan respect voor de lulkoek die hij weerlegt te verbergen.

Nu ben ik het met hem eens dat onzin geen respect verdient, maar ik vind toch ook dat we onderscheid moeten blijven maken tussen de boodschapper en de boodschap. De boodschap klopt niet want de boodschapper is de weg kwijt. Maar ook: de boodschapper heeft niet geleerd om constructief met kritiek om te gaan. Constructief met kritiek omgaan is: (1) proberen na te gaan of de criticus misschien gelijk heeft, (2) zo nodig je ongelijk toegeven, en (3) je houding zo nodig aanpassen en je tekst corrigeren. Leren van kritiek kun je leren. Niet voor niets is het een belangrijk onderdeel van elke wetenschappelijke training.

Interessant genoeg gaat de auteur van het handboek zelf ook merkwaardig met kritiek om. Ik had hem op zijn blog pagina, in een commentaar, gewezen op een redeneerfoutje, in zijn tekst over mogelijke vals positieve uitslagen bij de PCR test. Mijn correctie:

De suggestie in III.3 dat je bij 4 procent vals positieve uitslagen maar 25 keer hoeft te testen om een positieve uitslag te krijgen klopt niet. Je kunt de percentages niet simpelweg bij elkaar optellen. Vergelijk: als je zes keer Russisch roulette speelt met een revolver met één kogel erin ben je gegarandeerd dood. Dat klopt ook niet. De kans dat je het overleeft is \((5/6)^6\), en dat is ongeveer 1/3. Nog steeds geen aanmoediging om Russisch roulette te gaan spelen, maar toch. De kans dat je, als je niet ziek bent, 25 keer negatief test is \((0.96)^{25}\), en dat is iets meer dan 36 procent.

Voor wie dat Russische roulette voorbeeld een beetje cru vindt: hoe groot is de kans om bij zes keer rollen met een dobbelsteen nooit een zes te gooien? Ook \((5/6)^6\), want de kans om in één keer geen zes te gooien is \(5/6\), en de kansen bij meerdere keren gooien krijg je door te vermenigvuldigen en niet door op te tellen.

Volgens mij hebben mensen die wijzen op de mogelijkheid van onterecht positieve PCR-testuitslagen trouwens gewoon gelijk. Ik schreef dan ook aan de auteur:

Hoeveel false positives de PCR-test geeft is niet helemaal duidelijk, maar het percentage is niet 0. Uit een RIVM document haalde ik: 2 procent false positives. Maar niemand weet het precies. Wie denkt dat het 4 procent is zou dus best eens gelijk kunnen hebben. De juiste tegenwerping lijkt me te zijn: elke test geeft false positives, want een test is nooit helemaal specifiek. Dus heeft elke testuitslag een mate van onzekerheid. En hoe groot die onzekerheid is kun je uitrekenen met de regel van Bayes. Hier leg ik het uit. Maar ik vrees dat deze uitleg aan corona-sceptici niet is besteed.

Uit het antwoord dat ik van de auteur kreeg op zijn blog pagina maakte ik op dat hij kennelijk begrepen had hoe het zat met de waarschijnlijkheden en met de onzekerheid in de testuitslagen. Maar de tekst werd tot mijn teleurstelling niet gecorrigeerd.

Intussen had mijn FaceBook vriend Pieter van Houwelingen de schrijver van het handboek achterhaald: het is Bart Gijswijt, werkzaam bij de afdeling Communicatie en Marketing van de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam. Daar vond ik ook zijn email adres. De email correspondentie die volgde illustreert het verschil tussen alfa en beta denken. Uit mijn bericht aan hem:

Mooie tekst hoor, en je hebt helemaal gelijk dat belachelijk maken van de corona-ontkenners het enige is dat er nog opzit. Maar je moet de foutjes in je handboek wel even corrigeren, dat is veel beter voor de geloofwaardigheid. Anders haakt deze beta alsnog af.

Uit het antwoord van Bart Gijswijk:

Ik ben niet erg van het corrigeren na afloop, vandaar ook geen aanvullingen naar aanleiding van de geconstateerde omissies die ik in het addendum heb aangestipt, maar van jouw correctie heb ik in ieder geval een voetnoot gemaakt. Zo blijkt maar weer, ik ben een echte alfa en had mij iets te gemakkelijk in het brein van de ontkenner verplaatst. Maar ik moet er ook bij zeggen dat mijn stukjes normaal gesproken door een handvol mensen gelezen worden, en ik de vorm doorgaans belangrijker vind dan gedegen onderzoek.

Deze respons is teleurstellend omdat bij dit onderwerp de vorm allicht belangrijk is, maar zeker niet belangrijker dan gedegen onderzoek. Als ik zou worden gewezen op een evidente redeneerfout zou ik mijn tekst onmiddellijk verbeteren, uit zelfrespect en uit respect voor de lezer. Een beetje meer beta mentaliteit bij het omgaan met de werkelijkheid kan volgens mij geen kwaad.

Wordt hier vervolgd