Twijfelen aan de Werkelijkheid (38)
Werkelijkheidsontkenning in het feminisme
Het onderwerp sexe en gender heeft betrekking op hoe we denken over onze eigen identiteit. Filosofisch is er aan identiteitsdenken weinig eer te behalen, want je kunt worden veroordeeld op je identiteit alleen al. “Als cis hetero man past het je om hier je mond over te houden”, kan ik bij voorbeeld naar mijn hoofd krijgen. Voor de mensen die het jargon niet kennen: een cis man is een man die zich ook man voelt. Een hetero is iemand die op het andere geslacht valt. Let wel, niet op het andere gender. Ik val immers niet op mannen die zich vrouw voelen. Maar als ik zeg dat ik niet op transvrouwen val raak ik al aan een taboe. Lastig onderwerp hoor, gevaarlijk terrein, een mijnenveld, waar ik me met angst en beven in waag.
Op 7 juni 2020 twitterde Harry Potter auteur J.K Rowling het volgende:
If sex isn’t real, there’s no same-sex attraction. If sex isn’t real, the lived reality of women globally is erased. I know and love trans people, but erasing the concept of sex removes the ability of many to meaningfully discuss their lives. It isn’t hate to speak the truth.
The idea that women like me, who’ve been empathetic to trans people for decades, feeling kinship because they’re vulnerable in the same way as women - ie, to male violence - `hate’ trans people because they think sex is real and has lived consequences - is a nonsense.
I respect every trans person’s right to live any way that feels authentic and comfortable to them. I’d march with you if you were discriminated against on the basis of being trans. At the same time, my life has been shaped by being female. I do not believe it’s hateful to say so.
Laten we dit eerst maar even vertalen, want over deze tweet is veel te doen geweest.
Als sexe niet echt is, dan bestaat er ook geen aantrekking tot de eigen sexe. Als sexe niet echt is, dan wordt de geleefde werkelijkheid van vrouwen wereldwijd uitgegumd. Ik ken trans mensen en ik hou van ze, maar het begrip sexe uitgummen berooft velen van de mogelijkheid om het op betekenisvolle manier over hun leven te hebben. Het is niet haatdragend om de waarheid te zeggen.
Het idee dat vrouwen zoals ik, die decennia lang empathie hebben getoond met trans mensen, omdat ik verwantschap voel vanwege het feit dat ze op dezelfde manier als vrouwen kwetsbaar zijn - voor gewelddadigheid van mannen, wel te verstaan - trans mensen zouden ‘haten’ omdat ze denken dat sexe echt is en geleefde gevolgen heeft - is onzinnig.
Ik respecteer het recht van elke trans persoon om te leven op wat voor manier dan ook die authentiek en comfortabel voor ze voelt. Ik zou voor je opkomen wanneer je zou worden gediscrimineerd op basis van het feit dat je trans bent. Maar dat neemt niet weg dat mijn leven vorm heeft gekregen door het vrouw zijn. Ik geloof niet dat het haatdragend is om dat te zeggen.
De aanleiding van de tweet was dit artikel waarin het woord ‘vrouw’ was vervangen door ‘menstruerend persoon’. Daar had Rowling zich aan geërgerd. Die ergernis was verwoord in zorgvuldig en helder proza, zonder een onvertogen woord. Weinig aan de hand dus, zou je zeggen. Nee dus. Hier werd hysterisch op gereageerd.
“Naturally, there was a lot of debate and anger from fans of the Harry Potter series towards Rowling. Most argued these tweets were transphobic and suggested transgender women were not actually women.” Uit: Chloe Smith, How harmful were J.K. Rowling’s transphobic tweets. Naturally was er een hoop debat en boosheid. Hoezo, naturally?
Rowling ontving gelukkig ook steun. In een helder essay in Medium merkte de Britse filosofe Mary Leng op dat veel collega’s die het eigenlijk wel met Rowling eens zijn toch wijselijk hun mond houden. Ze noemde de manier waarop er op Rowling is gereageerd de omgedraaide Voltaire: “Ik ben het eens met je standpunt en ik zal alles in het werk stellen om te verhinderen dat je het verkondigt.” Dit verwijst naar een uitspraak die vaak - overigens ten onrechte - aan de Franse filosoof Voltaire (1694 - 1778) wordt toegeschreven: “Ik ben het volstrekt oneens met wat u zegt, maar ik zal uw recht om het te zeggen met mijn leven verdedigen.”
De vijandelijkheden jegens Rowling gingen heel erg ver. Over de verwensingen en doodsbedreigingen door geflipte randdebielen hoeven we het hier niet te hebben. Maar toen de schrijfster een brief met een pleidooi voor intellectuele vrijheid van meningsuiting ondertekende trok een andere ondertekenaar zich terug omdat ze op geen enkele manier met Rowling geassocieerd wenste te worden. Ook moet het pijnlijk zijn geweest voor Rowling dat acteurs die in hun carrière zijn gelanceerd door haar Harry Potter serie, haar als een baksteen hebben laten vallen: Daniel Radcliffe, Emma Watson, Rupert Grint, Eddie Redmayne. Ook die veroordeelden haar als transfoob en namen schielijk afstand, alsof ze bang waren om te worden besmet. Of misschien waren ze bang om zelf te worden gecancelled, wie zal het zeggen?
Kun je haat zaaien door de waarheid te zeggen?
Kun je haat zaaien door de waarheid te zeggen? Jazeker kan dat. Zonder context zal iedereen het eens zijn met de uitspraak dat de levens van alle mensen ertoe doen. Maar de context doet er ook toe. Als “All lives matter” wordt gebruikt als antwoord op “Black lives matter”, dan zal het worden geïnterpreteerd als “Is die nadruk op de levens van zwarte mensen niet een beetje overdreven?”, en dan is het een agressieve respons. Een waarheid wordt hier tot wapen gemaakt.
Context is alles in communicatie. “Wat heb jij leuke dochters.” Dank voor het compliment. Maar als Tony Soprano het zegt wordt het een dreigement. Vooral wanneer hij eraan toevoegt: “Het zou toch bijzonder naar zijn als die aardige tweeling iets zou overkomen.”
Of neem de uitspraak “Guns don’t kill people - People kill people”. Een onschuldige dooddoener? De mens die de trekker overhaalt is de uiteindelijke verantwoordelijke, en niet het vuurwapen zelf, daar zit inderdaad wel wat in. Maar in de context van het debat in de VS speelt deze tekst de rol van argument tegen regulering. Het is niet voor niets de favoriete slogan is van de National Rifle Association. De context maakt ook hier het verhaal.
Bij ieder “onderzoek naar de waarheid” is context van belang. Onderzoek naar fraude bij de verkiezingen in de VS, bij voorbeeld. Onderzoek naar het gedrag van de zoon van Joe Biden. Onderzoek naar de emails van Hilary Clinton. In de Amerikaanse verkiezingsstrijd maakt het volstrekt niets uit wat de uitkomst is van dit soort onderzoekingen. Het feit alleen al dat zo’n onderzoek plaatsvindt is voldoende om iemand te beschadigen of om het vertrouwen in de eerlijkheid van verkiezingen te ondermijnen. Je kunt dus heel goed haat en tweespalt zaaien door de waarheid te onderzoeken of te verkondigen.
Maar is zeggen “If sex isn’t real, there’s no same-sex attraction” haat zaaien met de waarheid? Ik blijf denken van niet. De waarheid kan tot wapen worden omgesmeed. Heel gemakkelijk zelfs. Daar kunnen we het over eens zijn. Maar is dat ook van toepassing op de uitingen over sexe en gender van Rowling? OK, we moeten de context in beschouwing nemen. De context van Rowling’s uitspraak is dat ze wil opkomen voor de belangen van haar eigen sexe, voor de belangen van vrouwen dus. Waarom zou dat transfoob zijn? Als ik opkom voor de belangen van timmerlieden, is dat dan automatisch een daad van vijandigheid jegens metselaars? Als je het zo wenst te zien kan niemand ooit nog voor een belang opkomen.
Werkelijkheidsontkenning en gender identiteit
De Britse feministe en filosofe Kathleen Stock verdedigt in haar boek over gender identiteit, Material Girls: Why Reality Matters to Feminism (2021), de volgende stellingen:
Man zijn en vrouw zijn hebben betrekking op biologische sexe, niet op gender of gender identiteit.
De uitspraak ‘transvrouwen zijn vrouwen’ is een (in sommige contexten nuttige) fictie, maar het is geen letterlijke waarheid.
Sexuele orientatie (homo of lesbisch zijn) wordt bepaald door aangetrokken worden tot de eigen sexe, niet door aangetrokken zijn tot de eigen gender identiteit.
Plekken waar vrouwen zich uitkleden en slapen moeten echt exclusief voor vrouwen blijven, om ze te beschermen.
Kinderen met gender identiteitsproblematiek zouden, zolang ze minderjarig zijn, geen puberteitsblokkers voorgeschreven moeten krijgen.
Hier valt natuurlijk vanalles over te zeggen, want je kunt per stelling goede redenen hebben om het er mee eens te zijn, en goede redenen om het ermee oneens te zijn. Het gaat trouwens voor een deel over semantiek, over de betekenis van woorden zoals ‘vrouw’, ‘man’, ‘homo’, ‘lesbienne’. Maar de vraag die hier aan de orde is, is niet of deze standpunten zouden moeten worden aanvaard maar de vraag of ze zelfs maar in het openbaar besproken mogen worden.
Academische vrijheid en verantwoordelijkheid
Een aantal van mijn filosofie collega’s vindt dat de manier waarop Kathleen Stock deze onderwerpen ter sprake brengt volstrekt niet door de beugel kan. Ze ondertekenden in januari 2021 een volgens mij diffamerende openbare brief over transfobia in de filosofie waarin geprotesteerd werd tegen de toekenning van een hoge Britse onderscheiding (OBE) aan Kathleen Stock. Een citaat uit de brief:
We do not say Stock should not be permitted to say the things she does. We believe in the principles of academic freedom, and note that objecting to someone being lauded or honoured for their speech simply does not conflict with those principles. Academic freedom comes with responsibility; we should not use that freedom to harm people, particularly the more vulnerable members of our community. Conflating concern about the harms of Stock’s work with threats to academic freedom obfuscates important issues.
Mijn vertaling:
We zeggen niet dat Stock niet zou mogen zeggen wat ze zegt. We geloven in de beginselen van academische vrijheid, en we merken op dat bezwaar aantekenen tegen de onderscheiding en het eerbetoon aan iemand voor wat ze zegt simpelweg niet strijdig is met die beginselen. Academische vrijheid brengt verantwoordelijkheid met zich mee; we mogen die vrijheid niet gebruiken om anderen te schaden, en dan gaat het met name om de meest kwetsbare leden van onze gemeenschap. Het verwarren van bezorgdheid over de schade die Stock’s work aanricht met aantasting van de academische vrijheid onttrekt belangrijke kwesties aan het zicht.
Hoe komt het dat ik hier boos van word? Misschien omdat als vanzelfsprekend en zonder betoog wordt aangenomen dat de ideeën van Stock schadelijk zijn? Misschien omdat academische vrijheid wel degelijk in het geding is als je jezelf buiten de academische mores plaatst door zo’n brief te ondertekenen? Misschien omdat de ondertekenaars niet op de - volgens mij nogal voor de hand liggende - gedachte komen om in een filosofisch essay de fouten in het betoog van Stock aan te wijzen en haar ideeën te weerleggen? Misschien omdat zo’n brief een lage achterbakse actie is, een toppunt van gebrek aan collegialiteit? Hoe dan ook, dit was ondertekend door 600 filosofen. Tot mijn verdriet zag ik ook de namen van een paar collega’s die ik goed ken. Gelukkig kwam er internationaal protest tegen de brief.
Onderscheid tussen sexe en gender is taboe
Volgens de trans activisten die Kathleen Stock hebben weggepest - ze heeft zich in oktober 2021 gedwongen gevoeld om ontslag te nemen als hoogleraar filosofie aan de Universiteit van Sussex - mag je de dingen die zij beweert niet zeggen, want dan laat je je kennen als transfoob, en dan is het gerechtvaardigd dat jou de mond wordt gesnoerd (dat je wordt gecancelled). Op Instagram werd deze uitkomst uitbundig gevierd: “Grote overwinning voor Sussex LGBTQ+ studenten vandaag.”
Van sommige trans activisten mag je niet zeggen dat er verschil is tussen natuurlijk geslacht (sexe) en gender identiteit. Je mag niet zeggen dat iemand man kan zijn en zich vrouw kan voelen, of vrouw kan zijn en zich man kan voelen. Kathleen Stock overtreedt dit taboe, want dit is precies punt (1) van haar lijstje. Een beetje ironisch is het natuurlijk allemaal wel, want als er geen verschil is tussen natuurlijk geslacht en innerlijk gevoeld geslacht, waarom zou je dan pijnlijke operaties en ingrijpende hormoonbehandelingen willen ondergaan om je gevoeld geslacht meer in overeenstemming te brengen met je natuurlijk geslacht?
In Material Girls betoogt Kathleen Stock dat de theoretici van de gender-identiteit zelf iedere kritiek op hun theorie opvatten als een vorm van transfobia. Intellectueel debat wordt hiermee effectief onmogelijk gemaakt. Iedereen die het met genderactivisten als Julia Serano en Judith Butler oneens is, is volgens hen vrijwel per definitie een transfobe vijand.
Het boek van Stock is zeer kritisch over gender identiteitstheorie, maar volgens de aanhangers van die theorie is bijna elke kritiek erop transfoob. Daarom moet volgens mij de eis van de Sussex studenten om een breed onderzoek naar transfobia binnen hun universiteit - een eis die door het bestuur van de universiteit is ingewilligd - gezien worden als onderdeel van een pestcampagne. Ik begrijp heel goed dat het inwilligen van die eis voor Stock de onmiddellijke aanleiding was om haar ontslag in te dienen. Het bestuur van de universiteit had dat ook kunnen begrijpen, als ze even de moeite hadden genomen om kennis te nemen van Stock’s boek.
Judith Butler en Julia Serrano zijn theoretici van het gender identiteits denken. Dus met die mensen zou je in debat moeten kunnen gaan zonder meteen als transfoob te worden afgeserveerd. Nu ja, misschien kan ik beter niet met ze in debat gaan omdat feministische vrouwen zouden kunnen vinden dat ik als hetero man in dat debat weinig te zoeken heb. Maar Kathleen Stock is een lesbische vrouw, en ook zij moet kennelijk haar mond houden.
Als je het met ideeën van Butler of Serrano over gender identiteit oneens bent wordt onmiddellijk de rode kaart getrokken, misschien niet door deze theoretici zelf, maar zeker door hun aanhangers. Dan ben je de transfobe vijand. Hoe het komt dat Butler en Serrano en hun volgelingen zo denken en doen weet ik natuurlijk niet. Daar kan best diep trauma onder zitten. En dan zou je kunnen besluiten het onderwerp maar te vermijden. Er zijn ongetwijfeld veel filosofen die er wijselijk het zwijgen toe doen - een omgekeerde Voltaire - want je uitspreken levert geheid twitterstormen met doodsbedreigingen op. En het kan je zomaar je baan kosten.
Kathleen Stock komt op voor vrouwen. Zij heeft het, net als J.K. Rowling, aangedurfd om zich openbaar uit te spreken over het verschil tussen sexe en gender, en ze tekent protest aan tegen het primaat van gender boven sexe. Net als Rowling kan ze helder schrijven. De trans activisten kunnen Rowling weinig maken: ze kan tegen een stootje en ze is steenrijk. Maar Stock is haar baan kwijt, omdat ze het gewaagd heeft een helder en eerlijk boek te schrijven over gender identiteitstheorie.
Er staat iets op het spel
In een vraaggesprek met Stock naar aanleiding van het verschijnen van haar boek, in The Guardian:
“I thought the point of philosophy was that you would be able to argue things without resorting to ad hominem attacks - I thought that was the point of our training.”
“Ik dacht dat het bedoeling van filosofie was dat je in staat zou moeten zijn zaken te beargumenteren zonder je toevlucht te nemen tot ad hominem aanvallen - ik dacht dat dat de bedoeling was van onze training.”
Er staat hier echt iets op het spel, niet alleen voor de filosofie maar ook voor de positie van vrouwen in kwetsbare situaties. Lees maar wat de actiegroep Fair Play for Women schrijft over de veiligheid in vrouwengevangenissen, waar vrouwen zeggen geregeld belaagd te worden door transvrouwen met een penis. Maar ja, volgens de LGBTQ activisten is deze actiegroep een anti-trans bolwerk. En kunnen kinderen zelfstandig en weloverwogen beslissen over behandeling met puberteitsblokkers, een behandeling die tot onvruchtbaarheid kan leiden? De Britse wetgeving, die oordeelt van wel, werd in 2020 aangevochten door Keira Bell, die spijt kreeg van haar transitie als tiener. Zij vond achteraf dat ze zich online naar de gender transitie kliniek had laten lokken, en dat er daar te weinig pogingen waren gedaan om haar op andere gedachten te brengen. Ook kun je vragen stellen over de sport-overwinningen van transvrouwen in vrouwencompetities. Een voorbeeld is Veronica Ivy, een transvrouw (en feministische filosofe) die toen ze 29 was in transitie ging, en die in 2019 het wereldrecord brak op de 200 meter sprint voor wielrensters in haar leeftijdskategorie. Je kunt je afvragen of dat helemaal eerlijk was tegenover de vrouwelijke sprintsters. Maar het is onmogelijk om het daarover te hebben zonder betrokken te raken in een cultuuroorlog. Ivy ontving doodsbedreigingen en werd op twitter belaagd door Donald Trump Jr. Brrr.
Verstandige woorden, tot slot
Gelukkig zijn er ook filosofen die verstandig over het gender probleem kunnen denken. Ik eindig met een citaat uit een solidariteitsbetuiging van een aantal Britse filosofen. Vreemd genoeg wordt er in de titel gesproken over “solidariteit met de universiteit van Sussex”, maar laten we dat maar beschouwen als een schoonheidsfoutje.
Professor Stock is engaged with the question of whether sex should be replaced with self-identified gender in all legal, political, and social contexts, as is currently being advocated for in the UK. Maybe she is mistaken that there remain important contexts where it is sex rather than gender identity that matters. Moreover, we recognise that these matters are deeply, personally important for many people, whose views and concerns also deserve sincere respect. However, unless she and others involved in this debate are permitted to raise their concerns on this matter, engaging in open and scholarly debate without fear of harassment, so that opponents may explain why she is mistaken (if she is), the danger remains that the move to replace sex with self-identified gender will be made without adequate reflection and scrutiny.
Mijn vertaling:
Professor Stock houdt zich bezig met de vraag of sexe moet worden vervangen door zelf-geïdentificeerd gender in alle juridische, politieke en sociale contexten, iets wat tegenwoordig wordt bepleit in het VK. Misschien heeft ze het fout dat er belangrijke contexten blijven bestaan waar het moet draaien om sexe in plaats van gender identiteit. Ook erkennen we dat deze zaken een diep en persoonlijk belang hebben voor veel mensen, met opvattingen en zorgen die eveneens oprecht respect verdienen. Evenwel, tenzij zij en anderen die betrokken zijn bij dit debat de kans krijgen om hun bedenkingen over deze zaak te uiten, zodat opponenten kunnen uitleggen waarom ze ernaast zit (als dat zo is) lopen we het gevaar dat de stap om sex te vervangen door zelf-geïdentificeerd gender wordt gezet zonder afdoende reflectie en voorzorg.
Het zou vanzelf moeten spreken, toch? Maar dat doet het helaas niet.
J.K. Rowling writes about Her Reasons for Speaking out on Sex and Gender Issues.
Julian Baggini Is JK Rowling transphobic?, november 2020
Mary Leng, Harry Potter and the Reverse Voltaire, Medium, juli 2020
Kathleen Stock Resigns from Sussex Daily Nous, oktober 2021
Open Letter of Solidarity with the University of Sussex from UK Philosophers
Kathleen Stock says she quit university post over ‘medieval’ ostracism The Guardian, November 2021
Slavoj Žižek, Troubles With Identity