Twijfelen aan de Werkelijkheid (4)
Lezen vanaf het begin? Zie hier.
De werkelijkheid naar je hand zetten
In de New York Times werd jaren geleden beschreven hoe de Republikeinen al in de tijd van George W. Bush geloofden dat zij de werkelijkheid naar hun hand konden zetten, en dat ze meenden dat uitzoeken hoe de dingen werkelijk zitten eigenlijk overbodig was voor wie de macht had. Het hele artikel uit 2004, Faith, Certainty and the Presidency of George W. Bush, is onthullend. Lezen dus. Niet opgeven als je op een betaalmuurtje stuit, want daar kun je doorheen klimmen via een privé venstertje in je browser.
Een Witte Huis medewerker legt aan Ron Suskind, de schrijver van het NYT artikel, uit waarom voor de regering-Bush de werkelijkheid er niet echt meer toe deed.
The aide said that guys like me were “in what we call the reality-based community,” which he defined as people who “believe that solutions emerge from your judicious study of discernible reality.” I nodded and murmured something about enlightenment principles and empiricism. He cut me off. “That’s not the way the world really works anymore,” he continued. “We’re an empire now, and when we act, we create our own reality. And while you’re studying that reality – judiciously, as you will – we’ll act again, creating other new realities, which you can study too, and that’s how things will sort out. We’re history’s actors . . . and you, all of you, will be left to just study what we do.”
De medewerker zei dat lieden zoals ik zaten “in wat wij de werkelijkheid-gebaseerde gemeenschap noemen,” een club die hij definieerde als mensen die “geloven dat oplossingen boven komen drijven uit het nauwgezet bestuderen van de waarneembare werkelijkheid.” Ik knikte en mompelde iets over beginselen van de Verlichting en empiricisme. Hij onderbrak me. “Dat is niet meer hoe de wereld echt draait,” ging hij verder. “Wij zijn nu een imperium, en wanneer wij actie ondernemen scheppen we onze eigen werkelijkheid. En terwijl jullie bezig zijn om die werkelijkheid te bestuderen – nauwgezet, zoals jullie nu eenmaal doen – handelen wij opnieuw en scheppen we andere nieuwe werkelijkheden waar jullie dan weer studie van kunnen maken, en dat is hoe de hazen lopen. Wij zijn de makers van de geschiedenis … en alles wat er voor jullie op zit, voor jullie allemaal, is studie maken van wat wij doen.”
De werkelijkheid naar onze hand zetten doen we allemaal, een beetje, de hele tijd. Maar het valt op hoe George W. Bush het gebed om kalmte uit zijn AA bijeenkomsten leek te zijn vergeten, waarin opgeroepen wordt om het verschil te blijven zien tussen realiteiten die je kunt veranderen en realiteiten die je hebt te accepteren. De werkelijkheid is altijd groter dan wijzelf, hoe machtig we onszelf ook wanen.
Hoe de werkelijkheid ons inhaalt
Inzicht in de werkelijkheid is nodig om te kunnen voorspellen wat er gaat gebeuren wanneer we zus of zo handelen. Bij voorbeeld: voor de regering George W. Bush zich opmaakte voor de invasie van Irak hadden de adviseurs van Bush een grondige analyse kunnen maken. Wat is de kans dat Saddam Hussein over massa-vernietigingswapens (MVWs) beschikt? Wat is de kans dat de bevolking van Irak een invasie zal verwelkomen omdat zij hunkert naar (de VS variant van) democratie?
Als je denkt dat je de werkelijkheid volledig naar je hand kunt zetten kun je menen dat zo’n analyse overbodig is, dat je die vragen niet hoeft te stellen. Dan doe je bij voorbeeld niet al te veel onderzoek om een betrouwbaar antwoord te krijgen op de vraag naar de aanwezigheid van MVWs in Irak. Je maakt immers de werkelijkheid. Dus je trommelt je meest vooraanstaande generaal Colin Powell op om te vertellen dat er doorslaggevend bewijs is voor die MVWs. Je hoopt dat de media dat verhaal gaan overnemen en daarmee zorgen voor instemming onder de bevolking. Edward Herman en Noam Chomsky noemden dit proces manufacturing consent, wat we kunnen vertalen met instemming fabriceren.
Maar de werkelijkheid haalt je altijd in. De MVWs werden niet gevonden. De bevolking van Irak stond niet massaal te juichen bij de invasie. De oorlog in Irak bleek een wespennest waar de VS zich nog steeds niet uit heeft kunnen terugtrekken.
De regering Balkenende die we toen hadden verleende trouwens ‘politieke steun’ aan de inval. Nederlandse militaire betrokkenheid was er ook, maar die werd glashard ontkend. Door onderzoek van Argos werd duidelijk dat Balkenende hierover gelogen heeft. Over iets liegen is: een aspect van de werkelijkheid ontkennen, met de bedoeling dat degenen die worden voorgelogen de werkelijkheid niet meer zien zoals zij is. Door goede onafhankelijke onderzoeksjournalistiek kwam die leugen toen aan het licht.
Rationeel handelen bij onzekerheid
Neem aan dat je voor een keus staat tussen verschillende manieren van met een situatie omgaan. Je kent niet alle details van die situatie, want je weet niet precies hoe de wereld eruit ziet. Je inzicht in de werkelijkheid is beperkt. Hoe ga je om met die onzekerheid? Hoe bepaal je wat de meest redelijke manier van doen is?
De wiskundige Leonard Jimmy Savage heeft geprobeerd die vraag te beantwoorden in zijn boek over de grondslagen van de statistiek, The Foundations of Statistics, uit 1954. Savage geeft het voorbeeld van het maken van een grote omelet met zes eieren. Je hebt al vijf eieren geklutst in een kom. De vraag is nu: “Wat te doen met het zesde ei?”. Savage onderscheidt drie mogelijke keuzes, en twee mogelijkheden voor hoe de werkelijkheid kan uitpakken.
De mogelijke keuzes zijn: (1) eitje breken in de kom, (2) eitje breken in een apart pannetje, (3) eitje ongezien weggooien.
De mogelijkheden voor hoe de werkelijkheid kan uitpakken zijn: (A) het ei is goed, (B) het ei is bedorven.
Dus wat moet je doen, gegeven deze drie mogelijkheden voor “wat ik doe” en twee mogelijkheden voor “wat de werkelijkheid doet”? Volgens Savage hangt het antwoord af van hoe je denkt over de waarschijnlijkheid van de twee mogelijke manieren waarop de werkelijkheid kan uitpakken.
Als je er bijna zeker van bent dat de eieren die je gekocht hebt vers zijn dan kun je het je permitteren om de omelet-met-zes-eieren te maken door alle eieren meteen in de grote kom te breken. Maar als je het vermoeden hebt dat er een bedorven ei tussen kan zitten dan is is slimmer om de eieren eerst in een apart pannetje te breken, voor de zekerheid. Dus ook met het zesde ei. Nadeel is dat je een extra pannetje moet afwassen. Voordeel is dat je geen risico loopt dat de hele omelet mislukt. Mensen die geen enkel risico willen lopen gooien het zesde ei gewoon weg. Nadeel: als het ei goed is is het zonde. Maar het punt is: dat weten we niet.
Mijn eigen ervaring is dat de eieren die ik bij Albert Heijn koop altijd OK zijn. Dat wil zeggen: bijna altijd. Toen mijn dochters nog op de basisschool zaten moest ik een keer veertig panne(n)koeken bakken voor de jaarlijkse Fancy Fair. Ik klutste al mijn eieren in een grote kom. Mijn laatste eitje voor de dag - tenminste, dat dacht ik - was nummer dertig. Het was bedorven. Het enige rotte ei dat ik ook bij Appie heb gekocht. En tegelijk het duurste ei ooit van Appie.