Gezond en Ongezond Wantrouwen
Wat is redelijk denken? Bijna iedereen die ik tegenkom beweert dat hij of zij redelijk denkt maar heb ik daaraan? Al die “redelijke” stemmen spreken elkaar tegen. Hoe kom ik dan aan betrouwbare informatie? Hebben de mensen die zeggen dat ze me willen informeren het eigenlijk wel goed met me voor? Hoe kom ik erachter of ze niet een verborgen agenda hebben? Ik heb steeds meer het gevoel dat iedereen mij wil beïnvloeden. Willen ze me een bepaalde kant op krijgen? Waarom? Wat willen ze dat ik denk? Help! Waar moet ik beginnen? Mensen vertellen me op social media dat er berichten gecensureerd worden. Soms krijg ik een link naar een filmpje dat daarna ineens is verdwenen. Verdacht vind ik dat. Kan het zijn dat mij cruciale informatie wordt onthouden? Wordt er niet eigenlijk op grote schaal censuur toegepast? Zijn er soms dingen gaande die ik niet mag weten?
Kan ik het RIVM vertrouwen? Ze zaten er aan het begin van de pandemie flink naast. Kan ik de WHO vertrouwen? Je hoort over de WHO rare dingen, bij voorbeeld over hoe ze zich hebben laten foppen door de Chinezen. Maar ja, dat bericht komt uit een krant. Kan ik de kranten die ik lees (of niet meer lees) nog wel vertrouwen? Hoofdredacteur Pieter Klok van de Volkskrant verdedigde een paar maanden geleden (in een NPO1 interview op 19 maart) zijn besluit om kritische geluiden over het RIVM coronavirus beleid niet te publiceren, omdat hij het belangrijk vond dat de krant achter het RIVM verhaal bleef staan. Een letterlijk citaat uit het interview: “Je moet niet van iedereen verwachten dat ze zelf een oordeel kunnen vellen.” Ho, Pieter, stop. Hoezo zou ik niet mijn eigen oordeel kunnen vellen?
Kan ik het NOS journaal vertrouwen? Cees Hamelink, emeritus-hoogleraar Media, vindt journaal kijken om te weten wat er in de wereld gebeurt zonde van je tijd. Maar Cees is een witte oude man, dus moet ik hem dan geloven? Hij beweert dat de NOS ons de leugens van de overheid in de maag splitst. Dus iedereen liegt?
Als ik zelf probeer iets na te zoeken op Wikipedia, bij voorbeeld over vaccinatie, dan verwijzen ze weer terug naar het RIVM.
Volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) komen ernstige bijwerkingen zeer zelden voor en zijn eventuele bijwerkingen meestal mild, zoals verschijnselen rond de prikplek, koorts en hangerigheid. Volgens het RIVM weegt dit ruimschoots op tegen de risico’s die ongevaccineerde mensen lopen.
Zou een witte man van het RIVM deze tekst misschien hebben geschreven?
Kan ik de Nederlandse regering vertrouwen? Iemand die ik ken vertelde me dat zij de voorlichting van het RIVM over vaccinaties niet vertrouwt. En hoe staat het dan met de voorlichting van de overheid hierover? Ik lees daar:
U kunt erop vertrouwen dat de vaccins in Nederland veilig zijn. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) test nieuwe vaccinaties uitgebreid voordat ze op de markt komen.
“U kunt erop vertrouwen…” An me hoela. Wacht, ho, stop. Het CBG? Even de website opgezocht.
Als onafhankelijke autoriteit reguleert het CBG de kwaliteit, werking en veiligheid van een medicijn, en stimuleert het CBG het juiste gebruik door de juiste patiënt. Van een pijnstiller bij de drogist tot een door een medisch specialist voorgeschreven behandeling. Van traditionele tot geheel nieuwe middelen. Voor de medicijnen in Nederland en - samen met Europese collega’s - voor de medicijnen in Europa.
Ja dat kunnen ze nu wel zeggen. Hoe weet ik wel zeker dat ze onafhankelijk zijn? Dat zeggen ze over zichzelf. Maar dat zeggen lobbyisten ook.
De kern van het probleem is dat zoveel mensen het vertrouwen in serieuze berichtgeving over gezondheid, vaccinatie, voeding, preventie, etcetera zijn kwijtgeraakt. En dat is goed te begrijpen. Big Farma bestaat. Grof geld verdienen aan medicijnen bestaat. Wetenschappers die zich voor het karretje van de farmaceutische industrie laten spannen: komt voor. Lobbyisten die de waarheid verdraaien om gemakkelijker geld te kunnen verdienen: je kunt er de straten mee plaveien. Dus het is niet gek dat sommige mensen dan op zeker moment zeggen: ik geloof niets meer.
Maar het punt is: als we wetenschap niet meer vertrouwen, de voorlichting van de zorg in Nederland niet meer vertrouwen, het RIVM niet meer vertrouwen, wat dan? Vertrouwen op YouTube filmpjes die toevallig op onze tijdlijn zijn verschenen? Dat blijkt helaas niet te werken: het zorgt ervoor dat de mensen kunnen verdwijnen in een echoput van zelfmisleiding. We zien het dagelijks om ons heen. Ik zag berichten waar Donald Trump als redder van de mensheid wordt gepresenteerd, als held die de wereld verlost van een wereldwijd complot van babymoordenaars en kinderverkrachters. Ik bespaar jullie de link.
Wie iedereen vertrouwt is naief maar wie niemand meer vertrouwt is paranoïde. In deze tijd van collectieve onzekerheid is het blijkbaar gemakkelijk om het zicht op de werkelijkheid helemaal kwijt te raken. Als we niemand meer vertrouwen worden we speelbal van irrationele angsten en kunnen we kennelijk dingen gaan geloven die kant noch wal raken.
We zullen moeten blijven vertrouwen op serieuze journalistiek (NRC, de Correspondent, de Volkskrant, Trouw) en serieuze wetenschap. En sommige zaken kun je zelf controleren. Gezond wantrouwen is: vraagtekens zetten bij specifieke informatie op grond van wat ik weet uit eerdere bronnen die ik heb geraadpleegd en die ik betrouwbaar acht. Bij voorbeeld: ik weet iets - of denk iets te weten - over hoe het coronavirus zich verspreidt, en ik kom een bericht tegen waar die informatie wordt tegengesproken, bij voorbeeld het betoog van Willem Engel. Wie heeft gelijk?
In deze blog leg ik uit wat er volgens mij niet klopt aan het verhaal van Willem Engel over de verspreiding van het coronavirus. Ik leg daar ook uit hoe je uit het basis reproductiegetal van een besmettelijke ziekte kunt berekenen welk percentage van de bevolking immuun moet zijn voor de ziekte om groepsimmuniteit te bereiken. Dit soort zaken echt leren begrijpen kost moeite. Maar het is van belang omdat het je immuun maakt voor sommige vormen van desinformatie. Op wat je zelf echt begrepen hebt kun je vertrouwen.