Feit en Fictie over het Coronavirus
Veel van mijn FaceBook vrienden lijken de draad kwijt te zijn. “Wie kan er nog feit van fictie onderscheiden in deze tijd van corona-crisis waarin we allemaal leven tussen hoop en vrees?” zo vroeg iemand retorisch.
Het is verleidelijk om on-line naar gelijkgestemden te zoeken, en links te plaatsen die onze opvattingen bevestigen. Maar als we daar bijval op krijgen, wat bewijst dat dan? Zou het niet kunnen dat we samen in een echoput zitten? In de Flat Earth Society - de platte aarde vereniging - is iedereen het met je eens als je zegt dat de aarde plat is. En toch is zij rond.
Als je een link naar een video van complotdenker David Icke plaatst kun je rekenen op grote bijval op FaceBook. En nu is er een videogesprek met Icke van 6 april van YouTube verwijderd, en zijn verdedigers schreeuwen moord en brand: censuur! Eindelijk iemand die ons de waarheid vertelt over de covid-19 ziekte en het coronavirus, en we mogen het niet horen!
Ik heb de video niet gezien, maar wel een uitvoerige transcriptie gelezen van Lietje Perizonius, die kennelijk alles gelooft wat Icke in de video beweert. Icke, ooit prof-voetballer, daarna sportcommentator en nu een controversieel publicist en publiek spreker, heeft geen enkele medische expertise. Perizonius heeft Franse taal- en letterkunde gestudeerd en houdt zich nu bezig met voice dialogue. Ook al niet iemand met een deskundigheidsbrevet als het om virussen en pandemieën gaat.
Lietje krijgt wel enorm veel bijval, en haar FaceBook bericht was op donderdagmiddag 9 april al bijna driehonderd keer gedeeld. Ik weet het natuurlijk niet, maar ik ben bang dat mijn blogpost dat aantal niet gaat halen. Lietje wordt in de commentaren een heldin genoemd. “Lietje, Ik heb veel bewondering voor je. Mensen wakker maken. Een voorbeeld voor iedereen.”
Het is met David Icke als met de bard bij Asterix en Obelix. De meningen over hem zijn verdeeld. “David Icke doet al 30 jaar intensief research naar onderliggende structuren in de wereld; wacht niet te lang met kijken want deze video wordt constant overal verwijderd” versus “David Icke is een notoire complotdenker en een fantast die klimaatverandering ontkent en die al 30 jaar kwalijke onzin verkoopt.”
Het kan niet allebei waar zijn. Als hij een diepe denker is dan is hij geen fantast, en als hij een fantast is dan is hij geen diepe denker. Maar hoe komen we erachter hoe het zit? Dat is niet zo moeilijk als je een beetje weet hoe je bronnen-onderzoek moet doen. Daarbij kun je het best beginnen op een plek waar alle informatie wordt voorzien van bronvermelding. Zo’n plek is Wikipedia.
Nu ben ik geregeld in gesprek met mensen die Wikipedia niet zeggen te vertrouwen. Dat is lastig, want voor een zinnige gedachtenwisseling is het nodig om eerst gezamenlijke vaste grond te vinden. Wikipedia wordt voor een groot deel volgeschreven door witte gepensioneerde hoogleraren van het mannelijk geslacht - types zoals ik dus - en ik zal daarom niet ontkennen dat sommige artikelen een beetje (wit en mannelijk) gekleurd zijn. Maar je moet toch wat, en beter is er volgens mij niet. Dus die Wikipedia-haters vraag ik dan of zij bronnen voorhanden hebben met minder onjuistheden en minder bias. De antwoorden, als ik ze al krijg, vallen meestal niet mee. Wikipedia staat overigens open voor iedereen die wil meeschrijven; ook wie niet-wit of niet-man is, is er van harte welkom als auteur.
Mensen, Wikipedia is niet volmaakt, maar het is ook geen complot om ons om de tuin te leiden. Wie dat zegt is zelf een complotdenker. Wikipedia stelt zich ten doel om op basis van vrijwilligerswerk encyclopedische informatie gratis beschikbaar te stellen, met behulp van een uitgekiend democratisch ontwikkelmodel. In 2015 is aan het Wikipedia collectief de belangrijkste Nederlandse cultuurprijs toegekend, de prestigieuze Erasmusprijs.
De informatie die er op het Engelstalige Wikipedia artikel over David Icke te vinden is liegt er niet om. Het lemma is kennelijk onlangs geactualiseerd, want de coronavirus controverse wordt er al in beschreven (vertaling van mij): “In april 2020 claimde Icke in een YouTube video dat de coronavirus pandemie verband hield met 5G mobiele telefoon netwerken. De video werd verwijderd, en YouTube heeft de regels aangescherpt om te voorkomen dat het platform zou worden gebruikt om complottheorieën over het coronavirus te verspreiden.”
OK, maar David Icke zou nog steeds een grote ziener kunnen zijn die ten onrechte is gemuilkorfd. Gelukkig helpt Wikipedia ons snel uit de droom. Hier is een letterlijk citaat uit Icke’s boek And the Truth Shall Set You Free (weer in mijn vertaling): “Ik ben er vast van overtuigd dat een kleine Joodse kliek die neerkijkt op de massa van het Joodse volk heeft samengewerkt met niet-Joden om de Eerste Wereldoorlog, de Russische Revolutie, en de Tweede Wereldoorlog te ontketenen… Ze zetten toen de Vredesconferentie van Versaille naar hun hand en creëerden er de omstandigheden die de Tweede Wereldoorlog onvermijdelijk maakten. Ze financierden de machtsgreep van Hitler in 1933 en stelden de fondsen beschikbaar voor zijn herbewapeningsprogramma.”
Als ik zoiets lees weet ik genoeg. Dit is kwalijke nonsens over een Joods complot. Icke blijkt ook te geloven dat de Protocollen van de Wijzen van Zion, een berucht antisemitisch pamflet waarvan vaststaat dat het een vervalsing is, betrouwbare historische informatie geeft.
De rest van het Wikipedia artikel maakt volstrekt duidelijk dat David Icke de kroon spant van de New Age complotdenkers. Alles hangt met alles samen voor deze paranoïde fantast: UFOs, kruisingen tussen mensen en reptielen die de wereld overheersen en zich bezighouden met pedofilie en kannibalisme, illuminati, deep state machinaties, de eindstrijd tussen goed en kwaad. You name it, en David Icke gelooft erin en breit het aan elkaar tot een lappendeken van complot-onzin.
Het is moeilijk te vatten hoe mensen de opinies van Icke betrouwbaarder kunnen vinden dan de coronavirus informatie van onze RIVM of die van de WHO. Het kan te maken hebben met een algemeen gevoel dat de wetenschap ons in de steek heeft gelaten, na ons eerst technologische fixes te hebben beloofd voor alle problemen die ons boven het hoofd aan het groeien zijn. Dat valt te snappen. Maar wetenschap inruilen voor magisch denken is daarvoor geen oplossing. Wetenschap is onze collectieve inspanning om zo goed mogelijk zicht te krijgen op de objectieve realiteit, de werkelijkheid die niet weggaat ook als we er niet in geloven.
In een achtergrondartikel in The New York Times analyseert Max Fisher wat het complotdenken over het coronavirus zo aantrekkelijk maakt: het geeft ons de illusie van houvast. “Het geloof dat je exclusieve toegang hebt tot verboden kennis verschaft je een gevoel van zekerheid en beheersing tijdens een crisis die de wereld op zijn kop heeft gezet. En het delen van die”kennis" kan mensen iets geven dat slecht voorhanden is na weken van lockdown en dood: het gevoel dat je zelf iets kunt doen."
Er is verschil tussen feit en fictie, en wetenschap is onze manier om vat te krijgen op dat verschil. Het moet vreselijk zijn om zo weinig vertrouwen te hebben in gezond verstand en expertise van wetenschappers en van wetenschappelijke organisaties, en dan houvast te zoeken bij dwaallichten. Om te weten hoe wetenschap werkt is training nodig, training die al op de middelbare school begint. In de biologie- en natuurkunde-boeken van mijn dochters wordt haarfijn uitgelegd hoe het zit met virussen en infectieziekten, wat electromagnetische straling is, en wat klimaatverandering is en waardoor het wordt veroorzaakt. Als je die informatie begrijpt heb je geleerd op een bepaald terrein onderscheid te maken tussen feit en fictie. Uiteraard weten we niet alles, en moeten wetenschappelijke theorieën steeds worden herzien op basis van voortschrijdend inzicht. Maar die nieuwe inzichten worden dan door wetenschapsbeoefenaren geformuleerd, en niet door fantasten zoals David Icke. En Icke zou zeker geen voldoende scoren voor het VWO eindexamen biologie of natuurkunde.
Het is inderdaad niet altijd gemakkelijk om bona fide informatie van nepnieuws te onderscheiden, maar het is meestal wel mogelijk. En niet elke opinie verdient evenveel respect. Niet alle nieuwsbronnen zijn even betrouwbaar. Ook doorgaans betrouwbare bronnen hebben het weleens mis. Waar je een betrouwbare nieuwsbron aan kunt herkennen is dat ze rectificaties en correcties plaatsen als een artikel achteraf niet blijkt te kloppen. NRC-Handelsblad heeft een rubriek correcties en aanvullingen. Wikipedia heeft een zorgvuldige revisie-procedure om onjuistheden recht te zetten, soms na een uitvoerige discussie tussen auteurs met verschillende standpunten.
Dit is trouwens ook wat democratische samenlevingen onderscheidt van autoritaire staten. Rusland zal nooit haar onjuiste berichten over Oekraine rectificeren. Al het Russische ‘nieuws’ over MH17 is nep-nieuws en propaganda. China liegt stelselmatig over heikele politieke kwesties (Tibet, Taiwan, Hong Kong, de situatie rond de Oeigoeren), en Chinese dissidenten die daar vragen over stellen worden gearresteerd. Er is dan ook goede reden om de officiële cijfers over het verloop van de covid-19 pandemie in China te wantrouwen. In Nederland mag je vrijwel alles vragen en vinden wat je wilt, en kon je tot voor kort ook nog op de trekker naar Den Haag dieselen als je van mening was dat de regering niet goed genoeg naar je luisterde. En journalisten gaan hier niet achter de tralies omdat ze lastige vragen stellen. Een vrije pers die niet is gemuilkorfd is een groot democratisch goed.
De aarde is rond, en de mensen die denken dat ze plat is hebben het mis. Covid-19 wordt veroorzaakt door een virus, en de mensen die dat ontkennen zitten er naast. Covid-19 wordt niet veroorzaakt door electromagnetische straling; virusziekten en pandemieën hebben al huisgehouden onder de mensheid voordat er electromagnetische apparatuur bestond. Het coronavirus is geen bio-wapen uit een laboratorium maar een virus dat vermoedelijk bij vleermuizen vandaan komt en via een nog onbekende tussenstap bij de mens is terechtgekomen. Covid-19 is niet zomaar een griepje, en de mensen die zeggen dat dat wel zo is verkopen gevaarlijke onzin.
YouTube is geen betrouwbare nieuwsbron, want iedereen kan daar een kanaal openen om te verkondigen wat hij maar wil, dus een verwijzing naar YouTube is hoe dan ook niet veel waard. Ontkennen dat covid-19 door een virus is veroorzaakt is gevaarlijke desinformatie. Video-berichten waarin die onzin wordt verkondigd weren van internet is geen censuur maar gezond verstand.
Wetenschappers hebben het soms mis en spreken elkaar soms tegen, maar als het om covid-19 gaat is het beter om naar virologen en IC artsen te luisteren dan naar opinieleiders, naar nieuwetijds-goeroes, of naar complot-denkers.
Molly Campbell, SARS-CoV-2 Was Not Engineered, Technology Networks, 18 maart 2020.
David Icke, Wikipedia Lemma.
Will Offley, David Icke And The Politics Of Madness - Where The New Age Meets The Third Reich, February 29, 2000.
Daniel Allington en Nayana Dhavan,The relationship between conspiracy beliefs and compliance with public health guidance with regard to COVID-19, King’s College, London.