Het Virus en de Experts (2)

Posted on March 17, 2020

Gisteravond sprak premier Mark Rutte het volk toe, en miljoenen Nederlanders hebben zijn toespraak gevolgd. Deze gebeurtenis heeft in Nederland nauwelijks precedenten. De laatste keer was in 1973, toen Premier Den Uyl ons de betekenis van de oliecrisis uitlegde.

Hier zijn de belangrijkste elementen die ik eruit heb gehaald. Ten eerste, corona gaat niet zomaar weer weg. Het virus uitroeien gaat niet meer lukken. Dit is niet een probleem dat we in een paar weken of maanden kunnen fixen. Het virus blijft. Rutte schetste drie scenario’s. (1) Proberen de verspreiding van het virus af te remmen om zo overbelasting van de zorg tegen te gaan, (2) het virus zijn gang laten gaan, en (3) snelle uitroeiing van het virus door drastische maatregelen. Voor (3) is het te laat, (2) is te gevaarlijk, dus de regering kiest voor (1).

Draconische maatregelen zoals in Wuhan, China, zijn hier niet zomaar mogelijk, en het is er hoe dan ook al te laat voor. Wij zijn geen dictatuur en we hebben een open economie en burgerlijke vrijheden. De regering kiest er daarom voor om Nederland niet helemaal op slot te doen. Als we dat wel zouden doen zou er een totale economische chaos ontstaan. De essentiële diensten moeten kunnen blijven draaien.

Als we de verdere verspreiding van het virus kunnen afremmen dan vermindert dat de druk op de gezondheidszorg. Ook mogen we dan hopen, zo verklaarde Rutte, dat er langzamerhand groepsimmuniteit (Engels: herd immunity) ontstaat. De gedachte hierachter is dat er een punt komt waarop de helft van de bevolking ziek is geweest, en die mensen worden hopelijk niet opnieuw ziek bij een tweede verspreidingsgolf van het virus, bij voorbeeld in de komende herfst. Hier valt het een en ander op af te dingen: zie hieronder. Hoe dan ook, volgens premier Rutte kunnen we het kwetsbaarste deel van onze bevolking beschermen door te proberen te voorkomen dat zij besmet raken, en door ervoor te zorgen dat onze medische diensten niet overbelast raken.

De lessen uit Italië zijn verontrustend. Lombardije heeft een meer dan uitstekende gezondheidszorg, en die kan het niet bolwerken. Ze hebben niet genoeg beademings-apparaten, niet genoeg beschermingsmiddelen, niet genoeg intensive care bedden, en de staf is volkomen uitgeput. Mensen sterven daar in de gangpaden van overbelaste ziekenhuizen, zonder dat hun naasten daar bij mogen zijn wegens het besmettingsgevaar. Dit scenario, zo benadrukte Rutte, moeten we hier proberen te voorkomen. Sociale isolatie is daartoe nodig, maar de essentiële onderdelen van onze samenleving moeten wel blijven draaien, dus de isolatie kan niet totaal zijn. Een totale afgrendeling is bovendien niet realistisch, omdat Nederland dan minstens voor een jaar op slot zou moeten, of zelfs langer.

Rutte benadrukte bij herhaling dat de regering haar beleid baseert op de adviezen van experts. Het crisisteam bestaat uit deskundigen van de RIVM en uit de zorg. Het is duidelijk dat het beleid niet wordt gedreven door een of andere politieke opportuniteit, en daar mogen we dankbaar voor zijn.

Wat ik goed vond aan de toespraak is het realisme. Dit was bepaald geen geruststellend praatje. De houding van Rutte zelf is de afgelopen week drastisch veranderd. Een week geleden grapte hij nog opgewekt over geen handen meer schudden, nu leek hij meer op de kapitein van een oorlogsschip die zijn bemanning toespreekt voor de komende zeeslag. Met deze houding is hij er denk ik in geslaagd heel veel mensen ervan te doordringen dat het ernst is, al kan ik dat niet helemaal goed inschatten omdat ikzelf niet meer hoefde te worden overtuigd. Ik weet al langer wat ons boven het hoofd hangt.

Ik kan me voorstellen dat nogal wat kijkers behoorlijk zijn geschrokken, maar in deze situatie lijkt me dat niet verkeerd. Angst is een koude douche. Niet echt lekker, maar je wordt er wel goed wakker van. Onze existentiële zorg om ons bestaan maak de bereidheid in ons wakker om de werkelijkheid onder ogen te zien zoals zij is. Daarvoor is het meer dan hoog tijd. Teveel Nederlanders gedragen zich alsof ze in de beste van alle mogelijke werelden leven, alsof alles hier altijd wel meevalt, en alsof de vrijheden en de welvaart en de overvloed waaraan ze gewend zijn volkomen vanzelf spreken. Het is heilzaam om eraan te worden herinnerd dat niets meer vanzelf spreekt.

Er is niet alleen onzekerheid over onze eigen gezondheid en die van onze naasten, ook onze economische bestaanszekerheid staat op losse schroeven. Velen zijn niet meer zeker van hun baan. Kleine zelfstandigen en ZZP-ers zien hun inkomsten drastisch dalen of helemaal wegvallen. Dit is een goed moment om te besluiten niet meer online te kopen maar in plaats daarvan te helpen om de lokale bedrijvigheid in stand te houden. Wij hebben onze schoonmaakhulpen afgezegd maar betalen gedeeltelijk door, anders hebben ze geen geld voor eten en huur. We hopen heel erg dat onze buurtkroeg deze crisis overleeft, maar virtuele voortzetting, zoals bij Heleen’s pianolessen, is geen optie. Het wordt nu trouwens duidelijk wie de essentiële diensten van onze samenleving leveren. Dat zijn niet de makelaars of de CEOs of de zakenbankiers of de huisjesmelkers, maar de zorgverleners, de docenten die nu alles in het werk stellen om massaal over te schakelen op afstands-onderwijs, de schoonmakers, de vervoerders, de vakkenvullers. Onze dochter Gaia mag niet meer zomaar de deur uit, maar ze vult nog steeds vakken bij Appie, want iemand moet het doen.

De premier leek te suggereren dat het mogelijk is een cordon van immune beschermers - Rutte sprak van een beschermende muur - op te trekken rond de kwetsbaren in onze samenleving. De vraag dringt zich op: hoe dan? Groepsimmuniteit, herd immunity, tegen een besmettelijke ziekte ontstaat als een groot deel van de bevolking de ziekte onder de leden heeft gehad en daardoor zelf immuun is geworden. Zij kunnen niet meer besmet kan worden of anderen besmetten. De kans op besmetting van degenen die de ziekte nog niet hebben gehad wordt daardoor verminderd, omdat de kans dat zij in contact komen met een drager wordt verkleind. In Nederland is dat bij voorbeeld het geval met de mazelen. Maar de vergelijking met de mazelen gaat niet echt op, want tegen mazelen kunnen we worden ingeënt, en tegen covid-19 is er geen vaccin. Ook is het nog niet duidelijk of degenen die hersteld zijn van covid-19 de ziekte niet opnieuw kunnen krijgen.

De twee enige landen waar momenteel wordt ingezet op groepsimmuniteit als strategie zijn Nederland en het Verenigd Koninkrijk. In het VK staat deze strategie bovendien weer ter discussie. Als je de cijfers tot je laat doordringen begrijp je waarom. Maar we weten ook niet of de tegenhoud-strategie van Italië, Frankrijk en Duitsland gaat werken. Rutte heeft wel gelijk als hij zegt dat dit extreem lang moet worden volgehouden.

We weten lang niet alles dat we moeten weten, en toch moeten we proberen zo verstandig mogelijk te handelen. Net als in oorlogstijd komt het er nu op neer dat onze regering leven-en-dood beslissingen moeten nemen in een toestand van onzekerheid. Een bijkomende moeilijkheid is dat de effectiviteit van de voorgestelde maatregelen niet onmiddellijk zichtbaar is. Ook als de maatregelen effect hebben zal het aantal mensen die zich ziek melden met covid-19 de komende week exponentieel blijven stijgen. De mensen die zich de komende week ziek gaan melden hadden immers het virus al langer onder de leden. Als er door minder sociaal contact nu minder mensen besmet raken blijkt dat dus pas over een week, of misschien zelfs nog later. Een verschil tussen Nederland en Italië is dat de gemiddelde leeftijd van de bevolking daar hoger ligt.

Een crisis nodigt ons uit om onszelf te laten zien zoals we zijn. De bereidheid om voor elkaar klaar te staan en elkaar te helpen die je nu overal om je heen kunt zien is hartverwarmend. Maar een vriendin in de zorg spreekt ook over agressie, over mensen die de mondkapjes opeisen die nodig zijn voor het personeel, mensen die op hoge toon eisen dat ze worden getest, mensen die beschermende handschoenen stelen uit ziekenhuizen. Dit gedrag komt voort uit angst, maar het helpt ons niet. Het legt extra druk op het ziekenhuispersoneel, op de helden die alles op alles zetten om ons te helpen, op mensen die ons hoogste respect verdienen.

Gelukkig houden de anti-vaxxers zich nu even koest. De hoeveelheid nepnieuws-links over de gevaren van vaccinatie op sociale media is de laatste dagen drastisch afgenomen. Dat is een ergernis minder. Als het straks lukt om het covid-19 virus te bedwingen met een vaccin dan zul je zien dat de onzin vrolijk weer terugkomt, tenzij er ook een vaccin tegen domheid wordt uitgevonden.