Wetenschapsagenda
Het verzoek om met voorstellen te komen voor een nationale wetenschapsagenda is een goede aanleiding om een lijst te maken van hete hangijzers in onze samenleving. Wellicht zijn er dan een of twee waar een wetenschappelijke(r) aanpak ons een stapje verder kan helpen.
De wetenschapsagenda website vermeldt drie randvoorwaarden of criteria voor de vragen die in aanmerking komen om te worden opgenomen:
Is de vraag wetenschappelijk relevant?
Is het antwoord op de vraag nog niet bekend?
Bevat de vraag een uitdaging aan wetenschappelijke onderzoeksterreinen waar Nederland sterk in is, of een kans om nieuwe onderzoeksterreinen tot bloei te brengen?
Maar laten we beginnen met het hete hangijzers lijstje. Op mijn lijstje staat in elk geval:
De rechtspraak en het vastlopende justitiële apparaat.
Problemen rond onze gezondheidszorg, waarvan de kosten uit de klauwen dreigen te lopen, door vergrijzing en een dreigende obesitas-epidemie.
Problemen rond milieu en klimaat. Wat kunnen we (nog) doen om klimaatverandering binnen de perken te houden? Wat kunnen/moeten we doen om de gevolgen te verzachten?
Het functioneren van het geldwezen. Het is duidelijk dat ons banken-systeem aan het vastlopen is. Het is ook duidelijk dat degenen die daar nu aan de knoppen draaien deze zaak niet kunnen saneren. Zie Dit kan niet waar zijn.
Modellen ontwikkelen voor maatschappelijke voorspoed en collectief geluk zonder econonische groei.
Je zou kunnen denken dat deze clusters van problemen zo groot, onoverzichtelijk en ernstig zijn dat wetenschap hier niets aan bij te dragen heeft, maar dat is een misvatting. Een voorbeeld van een wetenschapper van het eerste garnituur die — in zijn eentje nog wel — al een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan het verhelderen van de problematiek van hernieuwbare energie is professor David MacKay, hoogleraar natuurkunde in Cambridge, en bij velen van ons bekend vanwege zijn uitstekende leerboek Information Theory, Inference, and Learning Algorithms.
David MacKay heeft in Sustainable Energy, Without the Hot Air een toegankelijk, accuraat, en onderhoudend overzicht gegeven van de keuzen waar we voor staan in de transitie naar een wereld die draait op hernieuwbare energie.
Dit boek is een tour de force. Het maakt duidelijk dat het mogelijk is de problematiek waar het om gaat uit te leggen aan iedereen die een middelbare school opleiding heeft genoten. Het staat vol met verhelderende grafieken, voorbeelden, tabellen, diagrammen, snelle berekeningen (on the back of an enveloppe) gebaseerd op plausibele aannamen, etcetera. Het boek is dan ook alom bejubeld.
You don’t need to defer to “experts” on scientific issues confronting our society! MacKay’s book shows how, when it comes to energy, you too can do the simple arithmetic and learn the simple scientific facts needed to work out what energy you need and where it might come from. MacKay leavens his book with humor and ingenious estimates of all the various types of energy that prop up our lives. This book breaks important new ground, showing the general public that their high school math and science is all they need to be quantitatively literate and understand objectively the trade-offs which are the stuff of policy debates.
David Mumford (Field Medalist)
Vanaf October 2009 tot 2014 was MacKay Chief Scientific Advisor to the Department of Energy and Climate Change in het Verenigd Koninkrijk, en werkte hij nog voor een dag in de week in Cambridge. Intussen is hij Regius professor (koninklijk benoemd hoogleraar) in Cambridge.
De vraag is dus: is er een onderwerp in het bovenstaande lijstje waar wij (Nederlandse wetenschappers) kunnen doen wat MacKay deed voor het onderwerp Hernieuwbare Energie?
Ik denk dat dat inderdaad kan, mits een aantal van ons bereid is een geconcentreerde inspanning te leveren. MacKay gaf er zijn gewone wetenschappelijke werk minstens vijf jaar voor op.
Een Nederlandse vertaling van dit boek is er voor zover ik heb kunnen nagaan niet. Het zou de moeite waard zijn om dit boek te vertalen, of nog mooier, een bewerking te maken die de Britse voorbeelden voor een deel vervangt door Nederlandse. Het geld dat daar mee gemoeid is lijkt me goed besteed. Het resultaat zal trouwens ook als leerboek voor Nederlandse middelbare scholen zeker geschikt zijn.
Rechtspraak
Rechters zijn overwerkt, er zijn grote achterstanden in de rechtsgang, het blijkt uiterst moeilijk juridische blunders te voorkomen. Twee soorten: boeven ontlopen hun straf wegens vormfouten van het openbaar ministerie die door slimme advocaten worden uitgebuit. Maar wellicht nog erger: veroordeelde langgestraften blijken onschuldig veroordeeld.
Hier lijkt veel te winnen met het systematiseren van jurisprudentie, het opzetten van (betere) juridische expertsystemen, betere ICT ondersteuning van rechters, het implementeren van correctheidstests voor vonnissen, maar ook: het beter scholen van rechters en officieren van justitie in toegepaste waarschijnlijkheidstheorie.
Ontwikkelen van open system standaarden voor het recht.
Een groot maatschappelijk probleem, tenslotte, is het voorkomen van Jihadisme.
Discipines die hier zouden kunnen helpen: logica, toegepaste informatica, wiskunde, risico-analyse, beslistheorie, maar ook: rechtsfilosofie. Wat de wetenschappelijke vraagstelling nu precies zou moeten zijn is (mij) niet meteen duidelijk.
Maatschappelijke voorspoed en geluk zonder groei
Dit is een nieuwe richting in de economie. Dit onderwerp ligt echter ook in de lijn van het boek van MacKay. Het is goed voorstelbaar dat de opties die we hier hebben kunnen worden gemodelleerd en verduidelijkt.
Het is ook duidelijk dat de huidige economie, als `wetenschappelijke’ discipline, ons hier lelijk in de steek heeft gelaten.
Startpunt van het modelleren zouden de voorstellen kunnen zijn die worden aangedragen in het inspirerende Prosperity Without Growth van Tim Jackson. Vertaald in het Nederlands als Welvaart Zonder Groei.
Doelstelling zou kunnen zijn deze voorstellen te modelleren, met behulp van methoden uit natuurkunde, wiskunde, theoretische informatica, (evolutionaire) speltheorie en logica. Wellicht is het verstandig om economie er even buiten te laten.
Geld en de Rol van Geld in de Samenleving
Economen hebben hier merkwaardig weinig over te zeggen. Ze kunnen niet eens uitleggen wat geld nu precies is.
Wat hier nodig is een verhelderend overzicht afkomstig van een verhelderende bron, zonder vertroebelingen veroorzaakt door financiële lobby. We zouden graag willen kunnen zeggen: When it comes to money, you too can do the simple arithmetic and learn the simple facts needed to work out what it is, how it functions, and how we can improve the way it functions.
Geld en het functioneren van ons geldwezen: weinig dingen zijn crucialer voor het functioneren van de samenleving. Toch zijn er ook weinig dingen waar de gemiddelde burger minder in is geïnteresseerd. Hoe komt dit? Is hier wellicht ook sprake van het rookgordijn van de gesystematiseerde leugen, dat ervoor heeft gezorgd dat we collectief het bijltje erbij neer hebben gegooid. Geld, dat is dat onderwerp waar immers toch alleen over wordt gelogen?
Grote verheldering is mogelijk met behulp van gewoon rustig nadenken definities uitwerken, en begrippen verhelderen. Zie bij voorbeeld mijn eerdere blog What is Money?. Toen we daaraan begonnen wist ik er niets van, en nu heb ik voor mijn gevoel een redelijk overzicht.
Mooie connecties zijn mogelijk met de ontwikkelingen rond bitcoin.
Weer: we laten de economen er even buiten, maar ondernemen een analyse from scratch, met behulp van logica, informatica, simulatie, AI techniek, beslistheorie, en speltheorie.